Иісі қазақ баласы үшін 31 мамыр жай күндердің қатарына жатпайды. ХХ ғасырдың бас кезеңде қолдан жасалған ашаршылықта қырылған һәм сол кезеңде жүргізілген қуғын сүргінде құрбан болған алаш азаматтарын еске алатын күн. Тарихақа сәл шегініс жасайтын болсақ, қазақ даласында ашаршылық үш рет болды. Алғашқысы 1917-1918 жылдар. Бұл кезде алаштың арда азаматы Мұстафа Шоқай жазып кеткендей 1 миллион 100 мыңнам астам адам қырылған, ал екінші кезең 1921-1922 жылдары қазақтың ұлы жазушысы Мұхтар Әуезов өзінің естеліктерінде жазғандай 1 жарым миллионға тарта адам ашатықтың құрбаны болған. Ал 1931-1933 жылдар аралығында болған ашаршылықта иісі қазақ 3 жарым миллионға тақау адамнан айрылды. Оның 2 жарым миллионы ақ сүйек болып қырылып қалса, 1 миллионға тақау алаш баласы өзге елдерге босып кетті. 1937-1938 жылдардағы саяси қуғын-сүргін кезінде елімзде 100 мыңнан астам адам ұсталып, 25 мыңы атылды. Бір сөзбен айтқанда сол саяси қуғын-сүргін кезінде алаш баласының бүкіл бетке ұстары, мемелкет және қоғам қайраткерлері, ғалымдар, ақын-жазушылар атылды. Кеңестік қызыл империя қазақтың мәйегін отап кетті. Бұған 1916 жылғы ұлт азаттық көтерілісте, 1917-1918 жылдардағы қызыл мен ақтың қырғыны кезінде қосақ арасында кеткендерді, 1927-1928 жылдары жүрген тәркілеуде, 1941-1945 жылдардағы Екінші Дүние жүзілік (Ұлы Отан соғысы) соғысы кезінде құрбан болған алаш ұлдарын қоссаңыз жоғарыда келтірілген есепке тағыда миллиондаған құрбан қосылар еді. Мұның бәрі қызыл империяның қазаққа қарсы жасаған зұлматы. Егерде ел басына түскен сол нәубет кезең болмағанда, бүгінгі қазақ баласының саны 40-50 миллион адамның көлемінде болар еді. Мұны енді трагедия емес деп кім айтады? Демек сол қолдан жалаған зұлмат құрбандарына арнап дұға оқып, құран бағыштап отыру иісі қазақтың парызы. Әу баста тарихтың ақ таңдақтарына зерттеу жүргізген комиссия 1992 жылы 31 мамырды «Ашаршылық құрбандарын еске алу» күні болсын деп ұсыныс тастаған еді. Алайда біраз уақыт өткен соң, 1997 жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің жарлығымен «31 мамыр Саяси қуған сүргін құрбандарын еске алу» күні етіп жариялады. Содан бері бұл күн алаш арыстарын еске алу күні ретінде аталып келеді.
Кеше қазақтың арда азаматтарының бірі, елім-жерім деп жүрген тұлға, белгілі кәсіпкер-меценант һәм «Байтақ -Болашақ» экологиялық альянсының төрағасы Азаматхан Әміртай алаш арыстарына арнап ас берді, ауыз ашар ұйымдастырды.
Қасиеті жұма әрі қадір түніне сай келген бұл ауыз ашарға еліміздің белгілі мемлекет және қоғам қайраткерлері, тарихшылар, ақын-жазушылар, журналист-блогерлер, баспагерлер. Жоғарғы оқу орындарының ұстаздары қатысты.
